Συνταγματική αναθεώρηση («στα όρια της συντακτικής»)

*Του Σπύρου Σκαμνέλου

Πλατεία Συντάγματος, 5 Σεπτεμβρίου 1910. Προεκλογική συγκέντρωση. Πλήθος. Ή μάλλον ανθρωποθάλασσα. Ολόκληρη η Αθήνα της εποχής κρέμεται κυριολεκτικά από τα χείλη του ομιλητή. Ακούει με προσήλωση σχεδόν θρησκευτική τα λόγια του ηγέτη, που έχει τη δύναμη να συμπυκνώνει και να δίνει σχήμα στους μύχιους πόθους και τις ελπίδες της. Μέχρι τη στιγμή που ο ομιλητής μιλάει για την ανάγκη Αναθεωρητικής Βουλής.

Το πλήθος δυσανασχετεί. Διαμαρτύρεται. Το σύνθημα «Συντακτική! Συντακτική!» δονεί τον αέρα. Ο ομιλητής όμως επιμένει για Αναθεωρητική. Το πλήθος δεν το βάζει κάτω: «Συντακτική!», δηλαδή ανατροπή του Παλαιού Καθεστώτος. Του καθεστώτος της φαυλοκρατίας, όπως την έλεγαν τότε. Στο τέλος βέβαια, μη έχοντας τρόπο να βγει αυτοτελώς στο προσκήνιο και να επιβάλει κάποια δική του ατζέντα, το πλήθος υποχρεώνεται να συνταχτεί πίσω από το –σαφώς μετριοπαθέστερο– πρόγραμμα του ηγέτη του.

Σε κάθε περίπτωση όμως, τα δύο μέρη, πλήθος και ηγέτης, είχαν απόλυτη επίγνωση του γεγονότος ότι Συντακτική και Αναθεωρητική είναι δυο δυνατότητες που αποκλείονται αμοιβαία. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1910, η φράση «συνταγματική αναθεώρηση στα όρια της συντακτικής» θα προκαλούσε τουλάχιστον τη θυμηδία. Όχι μόνο του Ελ. Βενιζέλου (γιατί αυτός ήταν ο ομιλητής), αλλά και του πλήθους. [...]

Εποχές αθωότητας, θα έλεγε κανείς, όταν ο κόσμος δεν είχε ακόμα εθιστεί στις λεκτικές ακροβασίες ενός άλλου Βενιζέλου. Του Βενιζέλου του Μικρού. Δεν είχαν άλλωστε κυκλοφορήσει προϊόντα του στυλ “μπύρα χωρίς αλκοόλ” και άλλες τέτοιες politically correct μεταμοντερνιές. Σε κείνες τις εποχές της αθωότητας, όποιος ηγέτης ανησυχούσε για τη διονυσιακή φύση του αλκοόλ, είχε τουλάχιστον το θάρρος να επιχειρηματολογεί ευθέως υπέρ της κατευναστικής επίδρασης του φασκόμηλου. Χωρίς μισόλογα, χωρίς φενακισμούς.

Πλατεία Συντάγματος, Ιούνιος 2011. Ξανά πλήθος κόσμου. Ανθρωποθάλασσα. Και χωρίς ηγέτη αυτή τη φορά. Το σύνθημα που έχει ήδη κάνει τον κύκλο του στις πλατείες της Αργεντινής και της Ισπανίας (¡Que se vayan todos!) δίνει έμπνευση στα πανό και των δικών μας Αγανακτισμένων. «Δε θα φύγουμε, αν δε φύγουν!».

Φλερτάροντας –ενίοτε επικίνδυνα– με τον πειρασμό της “αντιπολιτικής”, που πιότερο συσκοτίζει, παρά δίνει διεξόδους, το πλήθος ιχνηλατεί στα τυφλά τη δυνατότητά του να συγκροτηθεί σε θεσμίζουσα συλλογικότητα. Να συγκροτηθεί σε Λαό. Γι’ αυτό άλλωστε και το αίτημα, που φάνηκε τελικά να συμπυκνώνει τους πόθους του πλήθους για ριζική ρήξη με το Παλαιό Καθεστώς, δεν ήταν άλλο από την απαίτηση για «Αληθινή Δημοκρατία» –κι ας μην υπήρχε ομοφωνία για το ακριβές περιεχόμενο του αιτήματος.

Είναι βέβαια αλήθεια ότι το Παλαιό Καθεστώς κλονίστηκε, αλλά δεν κατέρρευσε. Το πλήθος εγκατέλειψε την Πλατεία, χωρίς να επιβάλει την Αληθινή Δημοκρατία. Το πλήθος πήγε σπίτι του. Κι ας μην έφυγαν “αυτοί”. Το πλήθος πήγε σπίτι του, προτού κατορθώσει να μετασχηματιστεί σε Λαό. Είναι όμως εξίσου αλήθεια ότι χωρίς την εμπειρία της Πλατείας το 2011, κανένας εκλογικός σεισμός δε θα είχε συμβεί το Μάη του 2012 –ή, αν είχε συμβεί, θα είχε άλλα χαρακτηριστικά, πολύ πιο προβληματικά. Όπως αυτά της Ιταλίας, λόγου χάριν.

Το 2011 αφήσαμε μια δουλειά μισοτελειωμένη. Ρίξαμε μια κυβέρνηση, όχι όμως και ό,τι αυτή αντιπροσώπευε. Επιπλέον, την επόμενη χρονιά, μετά τον εκλογικό σεισμό του Μαΐου, ήρθε η καθεστωτική παλινόρθωση του Ιουνίου. Έχουμε αφήσει λοιπόν μια δουλειά μισοτελειωμένη: Να γίνουμε αυτό που είμαστε. Να γίνουμε Λαός, εκ του οποίου πηγάζει και υπέρ του οποίου ασκείται κάθε εξουσία. Το Σύνταγμά τους, που το έχουν κάνει κουρελόχαρτο αυτοί οι ίδιοι, παραβιάζοντας ασύστολα το γράμμα του και –πολύ περισσότερο– το πνεύμα του, δεν είναι πλέον δική μας δουλειά να το υπερασπιστούμε. Από το Σύνταγμά τους κρατάμε ως πολύτιμη παρακαταθήκη δύο θεμελιώδεις διατάξεις, που τις συμπεριέλαβαν χωρίς να τις πιστεύουν: Ότι κάθε εξουσία πηγάζει από τον Λαό και το έννομο δικαίωμα αντίστασης απέναντι σε όποιον επιχειρεί να καταλύσει τη λαϊκή κυριαρχία.

Τα παιχνιδάκια τους σχετικά με τη συνταγματική αναθεώρηση δε μας αφορούν. Όταν με το καλό ανατείλει η ευλογημένη μέρα της Απελευθέρωσης, ξέρουμε από μόνοι μας να δώσουμε στον εαυτό μας τη θεσμική τάξη που μας χρειάζεται, όπως έκαναν πρόσφατα και οι Ισλανδοί άλλωστε. Το μόνο βέβαιο είναι πως, όταν ο Λαός φτάσει «στα όρια της συντακτικής», δεν πρόκειται φυσικά να σταματήσει αμήχανος στην περίφραξη. Τη μεγάλη γιορτή της Απελευθέρωσης θα τη γιορτάσουμε δεόντως. Και, όπως συμβαίνει σε όλες τις μεγάλες γιορτές, η μπύρα δε θα είναι χωρίς αλκοόλ…

*Αναδημοσίευση από το www.rednotebook.gr